Xét nghiệm ghép tạng HLA là xét nghiệm phát hiện kháng nguyên kháng bạch cầu người trong máu đang ngày càng được sử dụng như một công cụ chẩn đoán bệnh. Vậy xét nghiệm ghép tạng HLA cụ thể là gì? Xét nghiệm khi nào? Và tại sao nên xét nghiệm tại NovaMed? Bạn hãy tìm hiểu câu trả lời chi tiết ngay bên dưới đây
1. HLA là gì?
Phức hệ phù hợp tổ chức chính (Major Histocompatibility Complex, MHC) là một nhóm gen mã hoá cho các protein trình diện kháng nguyên trên bề mặt tế bào của đa số động vật có xương sống. Ở người, MHC còn được gọi là kháng nguyên bạch cầu người (Human Leucocyte Antigen, HLA). Bài viết này sẽ cung cấp thêm những hiểu biết cần thiết về HLA, và giải thích ý nghĩa của xét nghiệm HLA. (Trong bài viết này, MHC và HLA cũng được hiểu theo nghĩa như nhau).
Các gen HLA định vị trên cánh ngắn của nhiễm sắc thể số 6 (6p21.3) mã hóa các protein chủ yếu tham gia vào hoạt động miễn dịch của cơ thể. Chúng thể hiện vai trò chính yếu trong sự tương hợp giữa người cho và người nhận trong ghép mô tạng và có thể liên quan đến phần lớn các bệnh miễn dịch; đây thậm chí là một phần hệ gen có liên quan đến nhiều bệnh nhất.
Hệ thống MHC bao gồm hơn 200 gen được chia làm 3 phân lớp chính: lớp I, gồm các gen kinh điển, có tính đa hình cao là HLA‑A, HLA‑B và HLA‑C, cùng với các gen không kinh điển có tính đa hình thấp hơn là HLA‑E, HLA‑F và HLA‑G; lớp II gồm các gen HLA‑DPA1, HLA‑DPB1, HLA‑DQA1, HLA‑DQA2, HLA‑DQB1, HLA‑DQB2, HLA-DRA, HLA‑DRB1, HLA‑DRB2, HLA‑DRB3, HLA‑DRB4 and HLA‑DRB5 cũng như các gen khác liên quan đến quá trình xử lý và trình diện kháng nguyên; lớp III chứa các gen tham gia vào đáp ứng viêm, trưởng tưởng của bạch cầu và các phản ứng bổ thể.
Có đến hơn 20.000 alen (các alen là các trạng thái khác nhau của một gen, chúng khác nhau đôi chút về trình tự ADN dẫn đến sản phẩm gen có thể khác biệt) HLA-I và 7 000 alen HLA-II đã được xác định.[3]
Các đặc điểm của gen và protein MHC
- Các gen HLA có tính đa hình cao. Điều này khiến cho những cá thể không cùng dòng họ cực kỳ khó để cùng có chính xác các gen và các phân tử HLA. Các biến dị đa hình này được di truyền và không được tạo ra nhờ tái tổ hợp trong quá trình tạo hợp tử.
- Các gen HLA là đồng trội, tức là các alen được di truyền từ bố và mẹ được biểu hiện ngang nhau. Đồng trội giúp tối đa hóa số gen cũng như protein HLA ở mỗi người và vì thế trình diện được nhiều peptide hơn.
- HLA-I có trên bề mặt của hầu hết tất cả các tế bào có nhân của cơ thể và HLA-II chỉ có trên một số loại tế bào của hệ miễn dịch, như các tế bào trình diện kháng nguyên chuyên nghiệp (đại thực bào, tế bào tua) hoặc các lympho B, đã hoạt hóa
2. Vai trò chính của HLA trong cơ thể
Hệ thống miễn dịch sử dụng các kháng nguyên HLA để phân biệt các tế bào bình thường của cơ thể với các tế bào không phải của cơ thể (vi khuẩn, tế bào từ mô ghép, tế bào bị nhiễm virus hoặc tế bào ung thư)
2.1. Trong bệnh truyền nhiễm
Khi một mầm bệnh ngoại lai xâm nhập vào cơ thể, các tế bào trình diện kháng nguyên (APCs) sẽ “nuốt” các mầm bệnh đó (quá trình gọi là thực bào). Kháng nguyên lạ từ mầm bệnh được phân giải thành các mảnh nhỏ (peptide) và được gắn vào các phân tử kháng nguyên HLA lớp II. Sau đó, các tế bào APC trình diện kháng nguyên lạ với các tế bào Th CD4+, từ đó kích hoạt phản ứng miễn dịch để loại bỏ mầm bệnh.
Thông qua một quy trình tương tự, các protein (cả tự thân và ngoại lai, chẳng hạn như protein của virus) được tạo ra từ bên trong các tế bào được trình diện trên HLAs lớp I trên bề mặt tế bào. Các tế bào bị nhiễm bệnh có thể được nhận ra và phá hủy bởi các tế bào T CD8+
2.2. Trong thải ghép
Bất kỳ tế bào nào biểu hiện một số loại HLA khác không phải của cơ thể thì được xem là kẻ xâm lược bởi hệ thống miễn dịch của cơ thể, dẫn đến sự đào thải mô chứa các tế bào đó. Điều này đặc biệt quan trọng trong trường hợp cấy ghép mô tạng, bởi vì nó có thể dẫn đến thải ghép. Do tầm quan trọng của HLA, các locus gen HLA là một số trong những yếu tố được xét nghiệm thường xuyên nhất khi tìm người tương hợp mô. Làm định typ HLA độ phân giải cao (HLA-A, HLA-B, HLA-C, HLA-DRB1, HLA-DQB1 và HLA-DPB1) là cần thiết để xác định sự tương hợp hoàn toàn, ngay cả khi những người cho-nhận có quan hệ huyết thống, họ hàng.
2.3. Trong bệnh tự miễn
Các gen HLA được di truyền, và một số trong số chúng có liên quan đến rối loạn tự miễn dịch và các bệnh khác. Những người có một số kháng nguyên HLA có nhiều khả năng phát triển một số bệnh tự miễn, như bệnh tiểu đường typ I, viêm cột sống dính khớp, viêm khớp dạng thấp, bệnh coeliac (không dung nạp gluten), bệnh lupus ban đỏ hệ thống, bệnh nhược cơ, bệnh cơ chứng ngủ rũ, bệnh đa xơ cứng, bệnh kháng màng đáy cầu thận,…
Định typ HLA có thể cải thiện và tăng tốc trong chẩn đoán bệnh coeliac và bệnh tiểu đường typ 1. Xét nghiệm định typ HLA trong tự miễn đang ngày càng được sử dụng như một công cụ chẩn đoán bệnh. Trong bệnh coeliac, đây là phương tiện hiệu quả duy nhất để phân biệt giữa những người thân trực hệ có nguy cơ mắc bệnh với những người không có nguy cơ mắc bệnh, trước khi xuất hiện các triệu chứng.
2.4. Trong ung thư
Các gen HLA có thể bắt đầu khởi phát ung thư hoặc ảnh hưởng đến đáp ứng với hóa trị liệu, đặc biệt là trong các bệnh ung thư liên quan đến virus. Các ví dụ là virus HTLV1 với bệnh ung thư bạch cầu mãn tính dòng tế bào T (HLA-B61/-A26); virus viêm gan B – ung thư gan (HLA-DRB1*0701/-DQB1*02); virus EBV – u lympho Burkitt’s (HLA-DR7), ung thư vòm họng (HLA-B58/B46)và u lympho Hodgkin (HLA-DPB1*0301); virus HPV-16 và ung thư cổ tử cung (HLA-DRB1). Virus gây ung thư kích hoạt các gen cho phép các tế bào ung thư thoát khỏi sự giám sát miễn dịch và tăng sinh mà không kiểm soát. Các cơ chế thoát miễn dịch có thể bao gồm thay đổi cấu trúc và chức năng của HLA, mất biểu hiện kháng nguyên khối u và sản xuất các cytokine ức chế miễn dịch.
Bệnh nhân ung thư đáp ứng tốt như thế nào với liệu pháp miễn dịch cũng phụ thuộc vào typ HLA của họ, vì bệnh nhân có một số phân tử HLA loại I có xu hướng có kết quả tốt hơn. Trong một nghiên cứu gần đây, các nhà khoa học đã quan sát phản ứng của 369 bệnh nhân ung thư da với hóa trị. Bệnh nhân có typ HLA-B44 sống lâu hơn so với những người có HLA-B62.
3. Xét nghiệm ghép tạng HLA để làm gì?
Với những vai trò kể trên của HLA, chúng ta đã có thể hình dung phần nào ý nghĩa của xét nghiệm HLA:
- Xét nghiệm HLA tiến hành trước khi ghép mô tạng, tế bào gốc nhằm tìm người hiến mô tạng phù hợp. Mức độ tương hợp về kháng nguyên HLA của người cho và người nhận tỉ lệ với khả năng thành công (dung nạp) của ca ghép và hạn chế các bệnh ghép chống chủ (graft-versus-host disease). Anh em trong gia đình có thể có xác suất 25% tương hợp HLA, tuy nhiên việc định typ HLA luôn được thực hiện để xác nhận
- Xác định nguyên nhân, bản chất của các bệnh tự miễn.
- Dự đoán độ mẫn cảm và khả năng tiến triển ung thư, nhất là những trường hợp nhiễm virus dai dẳng (như kể trên); đánh giá đáp ứng thuốc và tiên lượng bệnh ung thư.
- Phát triển vắc-xin cá thể hóa cũng như phát hiện các marker sinh học cho liệu pháp miễn dịch trong tương lai.
- Trước đây định typ HLA cũng từng được ứng dụng để xác định huyết thống, tuy nhiên ngày nay phần lớn đã được thay thế bằng giải trình tự ADN.
Xét nghiệm HLA chỉ cần làm 1 lần và kết quả xét nghiệm định typ có thể được dùng nhiều lần.
4. Xét nghiệm ghép tạng HLA được tiến hành như thế nào và làm ở đâu uy tín nhất?
Xét nghiệm HLA được thực hiện chỉ bằng 5 – 10 ml, việc thu mẫu vì thế rất đơn giản. Tuy nhiên, xét nghiệm định typ HLA là một xét nghiệm tương đối phức tạp, đòi hỏi thiết bị kỹ thuật hiện đại và xét nghiệm viên lành nghề; thời gian chờ kết quả có thể cũng bị kéo dài, ảnh hưởng đến các bệnh nhân đang chờ tìm người hiến mô, tạng.
Ở NovaMed, xét nghiệm định typ HLA là xét nghiệm xác định hàng ngàn alen của 6 gen HLA nhóm I và II, là những gen đã được chứng minh là quan trọng trong cấy ghép mô (các kết quả thu được cũng có thể phục vụ các mục đích như đã nêu trên). Xét nghiệm được thực hiện bằng bộ kit và hệ thống máy PCR cung cấp bởi Thermo Fisher Scientific (Mỹ), kết quả có thu được ngay trong ngày nhận mẫu, đảm bảo trả kết quả cho bệnh nhân kịp thời.
Xem thêm thông tin khác tại: Xét nghiệm ADN tại NovaMed
Liên hệ chúng tôi
Với đội ngũ y bác sĩ giàu kinh nghiệm, trang thiết bị y tế hiện đại, quy trình giám định đảm bảo chặt chẽ chất lượng cho kết quả chính xác, NovaMed đảm bảo sẽ đem tới cho quý Khách hàng những trải nghiệm dịch vụ tốt nhất và chính xác nhất.
Để được tư vấn hoặc đặt lịch, vui lòng gọi hotline: 0815881155
Hoặc liên hệ địa chỉ: Tầng 2 số 183 Trường Chinh, Khương Mai, Thanh Xuân, TP. Hà Nội